Wat doen antioxidanten voor je lichaam?

 Als het over gezondheid gaat, bots je vaak op het woord ‘antioxidanten’. Maar wat is de functie van antioxidanten? Wat doen ze voor je lichaam? Welke gezondheidsbevorderende effecten hebben ze? We leggen het je zo uit dat je na het lezen van dit blogartikel helemaal pro antioxidanten bent.

Antioxidanten vs vrije radicalen
Antioxidanten zijn moleculen die de werking van vrije radicalen en oxidanten remmen, verminderen, vertragen of de werking van vrije radicalen en oxidanten volledig neutraliseren en het lichaam beschermen tegen oxidatieve schade (1). Vrije radicalen hebben doorgaans een negatieve reputatie. Toch spelen ze een belangrijke rol bij onze immuunrespons en cellulaire activiteiten zoals gentranscriptie en celproliferatie.

Onder normale omstandigheden worden reactieve stoffen opgeruimd door de antioxidanten die direct kunnen reageren met oxidanten om zo hun oxidatiecapaciteit te verminderen. Dit kan bijvoorbeeld via enzymen in het lichaam zoals superoxide dismutase (SOD), catalase (CAT), glutathion peroxidase (GPx) (2). Daarover later meer. Bij een gebrek aan antioxidanten of een teveel aan zuurstofradicalen ontstaat oxidatieve stress en dat kan leiden tot diverse ziektebeelden. Laten we daar eerst wat dieper op ingaan.

Let op voor zuurstofradicalen
Als we het over vrije radicalen hebben, moet je één ding weten: zuurstof is enorm gevoelig voor radicaalvorming. Slechte zuurstofvormen of Reactieve zuurstofspecies (ROS) zijn bijvoorbeeld hydroxylradicalen (OH), superoxide (O2) en waterstofperoxide (H2O2) (3). Deze zuurstofradicalen kunnen ontstaan onder invloed van endogene en exogene factoren:

- Exogene factoren zijn onder andere roken, medicijnen, zware metalen en toxines.
- Endogene factoren hebben betrekking op de aanmaak van energie in ons lichaam, meer specifiek in de energiecentrales van de cel bij de aanmaak van ATP (adenosinetrifosfaat).

Hoe schadelijk zijn zuurstofradicalen?
Een overproductie van ROS of zuurstofradicalen kan leiden tot oxidatieve schade aan biomoleculen zoals vetten (onze celmembranen en cholesterol), eiwitten en DNA. Het heeft een effect op het verouderingsproces en op de ontwikkeling van aandoeningen zoals kanker, ademhalingsproblemen, hart- en vaatziekten, neurodegeneratieve, en spijsverteringsziekten. Er wordt aangenomen dat de schadelijke effecten van overtollige ROS of oxidatieve stress (OS) uiteindelijk kan leiden tot celdood.

Overmatige ROS-productie kan zelfs oncogene mutatie van DNA veroorzaken en dat kan mogelijk bijdragen tot het ontstaan van kanker (4). Bovendien zie je in kankercellen meer ROS productie dan in normale cellen als gevolg van een veranderd metabolisme en een verhoogde energiebehoefte (5). ROS-geïnduceerde OS in kankercellen kan de groei van kanker bevorderen door celgroeisignalering te triggeren, tumorresistentie tegen therapieën te versterken, de bloedtoevoer naar tumoren te vergroten en metastase te bevorderen (6). Mitochondriaal DNA (mtDNA) is bijzonder gevoelig voor OS en de mutatie van mtDNA is nauw verbonden met het verouderingsproces (7). Blootstelling aan hoge niveaus van ROS kan ook telomeerverkorting versnellen (8).

Bovendien zou met veroudering geassocieerde oxidatieve stress verantwoordelijk kunnen zijn voor de chronische systematische ontsteking zoals vaak gezien bij ouderen via de activering van NF-kB. NF-kB is een belangrijke regulator voor ontstekingsfactoren zoals tumornecrose factor-alfa (TNF-a), interleukine (IL)-1b en IL-6. De aanhoudende ontsteking op laag niveau zou verantwoordelijk kunnen zijn voor de ontwikkeling van ouderdomsziekten zoals atherosclerose, kanker en dementie (9).

Wat te doen tegen oxidatieve stress?
Het lichaam beschikt over verschillende mechanismen om de schadelijke effecten van oxidatieve stress te neutraliseren. Antioxidanten, endogeen gegenereerd of extern toegediend, kunnen ROS opvangen en de oxidatie van cellulaire moleculen verminderen (10). We leggen je verder in dit artikel uit hoe dat werkt.

Maar eerst dit: wat is oxidatieve stress? Simpel gezegd is oxidatieve stress een proces waarbij vrije radicalen of zuurstofradicalen andere moleculen beschadigen via oxidatie. Daar komt echter niet altijd zuurstof bij aan te pas. Oxidatieve stress wordt gestimuleerd door een gebrek aan antioxidanten of een teveel aan vrije radicalen. Onderstaande elementen kunnen leiden tot een vermindering van antioxidanten en het verhogen van vrije radicalen:

- Straling
- Roken
- UV-straling
- Alcohol
- Roken
- Medicijnen
- Zware lichamelijke inspanningen
- Verhoogde bloedsuikerspiegels
- Milieuvervuiling
- Zware metalen
- Stress

Zoals eerder aangehaald hebben vrije radicalen een grote impact op het menselijk lichaam. Ook op het niveau van hart- en vaatziektes. Vrije radicalen kunnen ook onze bloedvaten beschadigen waardoor er een ontstekingsreactie ontstaat. Dit kan leiden tot o.a. hoge bloeddruk, een vernauwing van de bloedvaten, doorbloedingsstoornissen enz.

Antioxidanten: de oplossing tegen oxidatieve stress
Het menselijk lichaam heeft gelukkig verschillende strategieën om de gevolgen en de effecten van vrije radicalen en oxidatieve stress aan te pakken. Dat doet het via enzymatische (bv. SOD, CAT en GPx) en niet- enzymatische antioxidanten (bv. liponzuur, glutathion, co-enzym Q10, vitamine C en vitamine E) (11). Om een maximale bescherming te bereiken, zijn ze ook strategisch gecompartimenteerd in het cytoplasma en organellen (bv. de mitochondriën) (12).

- Enzymatische antioxidanten: worden voornamelijk in het lichaam zelf aangemaakt. Zoals eerder aangehaald spreken we dan over SOD (superoxide dismutase), glutathionperodixase en catalase. Voor de werking van SOD zijn zowel zink als koper belangrijk. Glutathionperoxidase is afhankelijk van het mineraal selenium. Het enzym catalase is voornamelijk afhankelijk van ijzer.
- Metabole antioxidanten: verwijzen naar coenzyme Q10, alfa-liponzuur, glutathion, melatonine enz. Glutathion heeft een heel sterk reducerende functie waardoor het andere antioxidanten die geoxideerd zijn (bv. vitamine E, vitamine C, coenzyme Q10, alfa-liponzuur) terug geschikt kan maken voor hergebruik. De belangrijke voorloper van glutathion is NAC (N-acetyl-L-Cysteïne). Glutathion is een tripeptide van cysteïne, glutamine, en glycine. Glutathion-levels kunnen in het lichaam dalen door inname van paracetamol, stress, toxines, roken en veroudering (13).
- Exogene antioxidanten: zijn vitamine C, vitamine E, carotenoïden (provitamine A), flavonoïden, zink en selenium.