Over het microbioom, depressie en darmen

Wetenschappers zijn het er steeds meer over eens dat een goed microbioom een prominente rol speelt in het voorkomen van ziektes. Wat is het microbioom? De term verwijst naar alle micro-organismen die op of in een ander organisme leven. Zij staan in wisselwerking met elkaar en met hun gastheer en kunnen worden ingedeeld in heilzaam (symbiotisch) of gevaarlijk (pathogeen) (1). 

Simpel gezegd: alle bacteriën, schimmels en virussen in ons lichaam samen vormen het menselijk microbioom. In onze darmen leven biljoenen bacteriën. De samenstelling van het microbioom zou bijgevolg mee kunnen bepalen of je gezond blijft of ziek wordt. Maar ons microbioom is kwetsbaar en kan door tal van factoren uit balans worden gebracht. Een voorbeeld dat wellicht voor de meesten al bekend is, maakt veel duidelijk.

Het microbioom heeft een bewezen effect op ons lichaam

Het microbioom heeft een specifieke rol en wordt beïnvloed door o.a. voedselkeuzes, genen, blootstelling aan medicijnen, omgevingsfactoren, slaapgebrek, toxische stoffen en stressvolle gebeurtenissen (2). Laten we even focussen op één van die elementen: medicijnen, en specifiek op het vermoeden dat er een verband tussen het toenemend antibioticagebruik en de toename van allergieën is. Hoe dat komt? Men gaat ervan uit dat antibiotica dysbiose (het uit balans geraken van de darmflora) induceert. Daarvan is aangetoond dat het een directe invloed heeft op de ontwikkeling van allergische ziektes (3). De leeftijd van de eerste blootstelling zou daarbij belangrijk kunnen zijn, aangezien de inname van antibiotica door de moeder tijdens de zwangerschap het risico op allergie bij kinderen verhoogt (4). 

Kan een microbioom uit evenwicht ons ook mentaal uit balans brengen?

Onlangs meldden de media dat steeds meer mensen kampen met een depressie, waaronder ook jongeren. Rapporten van de WHO spreken zelfs van 350 miljoen mensen wereldwijd (6). Is er ook hier een link te leggen met het microbioom, en dan in het bijzonder het darmmicrobioom? Kunnen gezonde darmen bijdragen tot een gezond geestelijk evenwicht? In deze blog bekijken we enkele studies over het darmmicrobioom en de relatie met depressie. Voor dit artikel hebben we ons gebaseerd op wetenschappelijk relevante literatuur. De referenties vind je onderaan terug.

De darmen beïnvloeden de hersenen, en vice versa

Omdat de hersenen en de darmen in twee richtingen werken, kunnen ze elkaars functies beïnvloeden en een significante invloed hebben op stress, angst, depressie en ons cognitief vermogen (5). Onderzoek heeft daarbij aangetoond dat een gezonde darmflora hersensignalen doorgeeft via de paden die verband houden met neurogenese (ontwikkelen van nieuwe zenuwcellen) en gedragscontrole bij stressvolle omstandigheden. Dat heeft ertoe geleid dat verschillende studies het belang van het microbioom en de relatie met geestelijke gezondheidsproblemen hebben erkend (7). Bij depressie is er vaak ook spraken van een ontregeling van de neuro-endocriene en neuro-immune pathways (8). Meer dan 20% van de patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD) heeft slaapstoornissen en vertoont tekenen van depressief gedrag. 

Op welke manier(en) heeft het microbioom impact op de hersenen? 

Elke negatieve verandering in de samenstelling van het darmmicrobioom brengt de productie van microbiële lipopolysacchariden (LPS) op gang. Dit activeert dan weer ontstekingsreacties. Deze ontstekingsstofjes worden naar de Nervus vagus gestuurd. De Nervus vagus is de zenuw die het brein met enkele belangrijke organen verbindt, zoals de darmen. Zo geraakt de hersen-darmas verstoord, met alle gevolgen van dien.

Een andere denkrichting stelt dat de ontsteking van het maag-darmkanaal leidt tot neuro-inflammatie. Dit wakkert vervolgens de microgliale actie aan en zet de kynurenine-route in werking. Zo kan een tekort aan serotonine ontstaan (ook wel het gelukshormoon genoemd, dit stofje speelt nl. een belangrijke rol bij onze stemming). Al deze processen leiden tot depressie (9).

Studies bij mensen hebben aangewezen dat veranderingen in de samenstelling van de microflora depressie kunnen verklaren (10). Bovendien dragen slechte voedingskeuzes en een gebrek aan lichaamsbeweging bij aan ontstekingsreacties en dat kan de depressie nog verergeren. Bovendien kan zelfs een stressvolle gebeurtenis die een individu meemaakt de samenstelling van het microbioom beïnvloeden. Wanneer zowel ontsteking als depressie bij een patiënt aanwezig zijn, is het essentieel om beide zaken te behandelen om het probleem op te lossen (11). Het idee dat mentale ziektes automatisch worden gelinkt aan hersenziektes wordt daarbij meer en meer verlaten. Vorig jaar ontdekten Vlaamse wetenschappers dat personen met een depressie specifieke bacteriën missen in de darmen. 

En de oplossing voor een gezond microbioom en een goed gevoel is…

Vandaag worden bepaalde soorten voeding rechtstreeks in verband gebracht met het verbeteren van de geestelijke gezondheid. Een voorbeeld is het mediterrane dieet. Dieetkeuzes hebben een aanzienlijke invloed op andere lichaamssystemen, zoals het endocriene systeem (hormoonstelsel), het immuunsysteem en het maagdarmstelsel (12). Uit een studie bleek dat westerse diëten bijdragen aan de dysbiotische condities die hersensignalen sturen om het eetgedrag te veranderen (13). Vetrijke consumptie leidt niet alleen tot obesitas maar veroorzaakt ook wijdverspreide ontsteking van lichaamssystemen. Door de samenstelling van het darmmicrobioom te moduleren door middel van gezonde en gevarieerde voeding en probiotica, helpen we ook angst en depressie te verminderen (14). Het is ook bekend dat lactobacillen en ontstekingen de hersenroute beïnvloeden. Wanneer er een disbalans optreedt, ontwikkelen zich stemmingsstoornissen (15).

De huidige stressvolle tijden zetten mensen aan tot ongezond gedrag, we slapen minder en maken ongezonde voedingskeuzes. Dat leidt tot een toenemende darmlekkage die ontstekingen en een verminderde werking van de afweer bevordert. Deze risico's kunnen worden gereduceerd door terug te keren naar een gezonde levensstijl met de juiste voeding, lichaamsbeweging en voldoende slaap (16).

Wat kunnen we nog doen om het microbioom gezond te houden – en depressie te voorkomen?

Met de kennis die we hebben over hoe het microbioom het menselijk gedrag (lichamelijk en mentaal) beïnvloedt, is het van essentieel belang om op onze voeding te letten en indien mogelijk af te zien van het nemen van medicijnen die een nadelige invloed hebben op onze darmcommensalen. Probiotische supplementen als onderdeel van ons dieet zijn zeker ook te overwegen (17). Belangrijk hierbij is om na te gaan of de depressie voorkomt vanuit een ontsteking of niet. Deze ontsteking kan ontstaan vanuit elementen die eerder werden aangehaald in dit artikel (slechte voeding, slaapgebrek, gebrek aan beweging, stress, blootstelling aan toxische stoffen enz.). Is er geen sprake van ontsteking dan dient men vooral de focus te leggen op de werking van serotonine en dopamine (neurotransmitters).

Om de darmflora te herstellen is gevarieerde voeding uitermate belangrijk. Voornamelijk het vermijden van koolhydraatrijke voeding heeft een positieve invloed op ons microbioom. Daarbij denken we aan granen, aardappelen, brood, pasta, rijst, aardappelpuree, etc. Eet vezelrijke voeding, gevogelte, knolgewassen, groenten, fruit, noten, champignons, kefir (gefermenteerd yoghurt) en andere gefermenteerde producten. Die fungeren als prebiotica en bevorderen de groei van goede micro-organismen. Vezels zijn hier een voorbeeld van. De meeste vezels dienen als voeding voor je darmbacteriën. Ook probiotica kunnen dus de balans van de darmflora herstellen. 

Conclusie

Het belang van het darmmicrobioom en de invloed op onze mentale en fysieke gezondheid wordt steeds relevanter voor de wetenschap. Zodra bewezen is dat de ontstekingsroute deel uitmaakt van de pathofysiologie van psychiatrische ziekten kan dit gerust als een medische doorbraak bestempeld worden. Meer clinici zullen zich ervan bewust worden dat stressvolle gebeurtenissen of de overgeërfde genen niet de enige factoren zijn die bijdragen tot de psychische toestand, maar ook het ontstekingsproces dat de patiënt doormaakt. Effectief omgaan met psychiatrische ziekten zou dan betekenen dat we zowel het gedragsaspect van de ziekte als het ontstekingsproces dat de patiënt doormaakt moeten aanpakken (18). Darm en neurale paden spelen ook een rol bij de ontwikkeling van depressie na blootstelling aan traumatische gebeurtenissen in het vroege leven, vroegtijdige inname van geneesmiddelen die de commensalen in de darm vernietigen, en slechte voedingskeuzes in de kindertijd. Deze informatie is een essentiële leidraad voor de verzorging van de pediatrische populatie (19).

Referenties: